ในอดีตการดูแลสุขภาพของผู้ติดเชื้อเอชไอวี หรือผู้ที่เสี่ยงต่อการติดเชื้อมักเกี่ยวข้องกับการ กินยาทุกวัน จนเป็นภาระทั้งด้านร่างกาย และจิตใจ โดยเฉพาะในกลุ่ม LGBTQ+ ที่บางคนต้องรับมือทั้งความเสี่ยง ความกังวล และการตีตราทางสังคม แต่ปัจจุบันเทคโนโลยีการแพทย์ได้พัฒนาไปอีกขั้น ด้วยยาตัวใหม่ชื่อว่า Lenacapavir ยาฉีดออกฤทธิ์ยาวที่อาจเปลี่ยนชีวิตผู้มีเชื้อเอชไอวี และผู้ที่ต้องการป้องกันเชื้อให้ดีขึ้นกว่าเดิม โดย ไม่ต้องกินยาเม็ดทุกวันอีกต่อไป
Lenacapavir คืออะไร?
Lenacapavir (ชื่อทางการค้า: Sunlenca) คือ ยาต้านไวรัสเอชไอวี ชนิดใหม่ ที่ถูกพัฒนาโดยบริษัท Gilead Sciences เพื่อใช้ในการรักษาผู้ติดเชื้อเอชไอวี โดยเฉพาะผู้ที่มีปัญหาดื้อยาหลายขนาน และต้องการแนวทางการรักษาที่ ยืดหยุ่นกว่า ปลอดภัยกว่า และมีประสิทธิภาพยาวนานกว่า ยาต้านไวรัสในปัจจุบัน โดยยา Lenacapavir เป็นยาตัวแรกในกลุ่ม capsid inhibitor หรือ สารยับยั้งโปรตีนเปลือกของไวรัส (capsid) ซึ่งมีหน้าที่สำคัญในการควบคุมการเข้าสู่เซลล์ของมนุษย์ การถอดรหัสพันธุกรรม และการประกอบตัวของไวรัสใหม่ กลไกนี้แตกต่างจากกลุ่มยาต้านเดิม เช่น
- Protease inhibitors
- Integrase inhibitors
- Reverse transcriptase inhibitors
ทำให้ Lenacapavir กลายเป็นยาที่ สามารถใช้ควบคู่กับยาเดิม หรือเป็นทางเลือกใหม่ให้กับผู้ที่ไม่มีทางเลือกอื่น
จุดเด่นของ Lenacapavir
- ฉีดเพียงปีละ 2 ครั้ง (ทุก 6 เดือน) Lenacapavir เป็นยาต้านไวรัสเอชไอวี ที่มีฤทธิ์ยาวนานที่สุดในปัจจุบัน ช่วยลดความถี่ในการรับยา ลดภาระจากการกินยาทุกวัน และเพิ่มความสะดวกในการใช้ชีวิต
- เหมาะกับผู้ที่ดื้อยาหลายขนาน โดยเฉพาะผู้ที่เคยผ่านการรักษาด้วยสูตรยาหลายชุดแล้วไม่ได้ผล Lenacapavir สามารถใช้ร่วมกับยาต้านชนิดอื่นเพื่อควบคุมไวรัสได้อย่างมีประสิทธิภาพ
- ไม่ต้องกินยาเม็ดทุกวัน ลดความเครียดจากการต้องจดจำเวลา ลดความเสี่ยงจากการลืมกินยา และลดโอกาสในการเกิดภาวะดื้อยา ซึ่งเป็นปัญหาสำคัญในกลุ่มผู้ติดเชื้อระยะยาว
- อาจใช้เป็น PrEP ได้ในอนาคต แม้ในปัจจุบัน Lenacapavir จะได้รับการอนุมัติให้ใช้สำหรับผู้ติดเชื้อเอชไอวี ที่ดื้อยา แต่มีการศึกษาทางคลินิกอย่างต่อเนื่องเพื่อประเมินประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อ (Pre-Exposure Prophylaxis หรือ PrEP) สำหรับผู้ที่มีความเสี่ยงสูง เช่น กลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) และหญิงข้ามเพศ
Lenacapavir ทำงานอย่างไร?
Lenacapavir ทำงานโดย ยับยั้งโปรตีน capsid ซึ่งเป็นส่วนเปลือกโปรตีนของไวรัสเอชไอวี ที่มีหน้าที่สำคัญในการ
- ควบคุมการเข้าสู่เซลล์ของมนุษย์
- ควบคุมการถอดรหัสพันธุกรรมของไวรัส
- ควบคุมการประกอบตัวไวรัสใหม่ก่อนปล่อยออกจากเซลล์
เมื่อ Lenacapavir เข้าสู่ร่างกาย จะไปขัดขวางกระบวนการเหล่านี้ ทำให้ไวรัสไม่สามารถ
- เจาะเข้าสู่เซลล์ใหม่
- ถอดรหัสพันธุกรรมเพื่อเพิ่มจำนวน
- สร้างไวรัสลูกที่สมบูรณ์ได้
ผลคือ ไวรัสถูกยับยั้งตั้งแต่ต้นทาง ไม่สามารถขยายตัวได้ และระดับไวรัสในร่างกายลดลงอย่างรวดเร็ว
วิธีใช้ Lenacapavir
- เริ่มต้นด้วยการรับประทานยาแบบเม็ด (loading dose) 2 ครั้งในสัปดาห์แรก
- จากนั้น ฉีดยาเข้าชั้นใต้ผิวหนัง (subcutaneous injection) ทุก 6 เดือน
- ต้องฉีดโดยบุคลากรทางการแพทย์ และอยู่ในการติดตามผลต่อเนื่อง
ใครบ้างที่ควรใช้ยา Lenacapavir?
Lenacapavir เหมาะกับหลายกลุ่มในชุมชน LGBTQ+ โดยเฉพาะ
- ผู้มีเชื้อเอชไอวี ที่ เบื่อ หรือลำบากกับการกินยาทุกวัน, มีปัญหาเรื่องการดื้อยาต้านหลายขนาน และต้องการลดความเครียดจากการถูกเตือน ว่าตนเองมีเชื้อทุกครั้งที่กินยา
- ผู้ที่กำลังเสี่ยงติดเชื้อ (ในอนาคตอาจใช้เพื่อป้องกัน) เช่น มีเพศสัมพันธ์แบบไม่ป้องกัน, ใช้ PrEP แบบเม็ดแล้วลืมกินบ่อย หรืออยากใช้ชีวิตที่ไม่ต้องผูกกับยาเม็ด
Lenacapavir ต่างจาก PrEP แบบฉีดอย่างไร?
หลายคนอาจเคยได้ยินชื่อ Cabotegravir (PrEP แบบฉีดทุก 2 เดือน) แล้วสงสัยว่า Lenacapavir ต่างกันอย่างไร?
| ประเด็น | Cabotegravir | Lenacapavir |
| จุดประสงค์หลัก | ป้องกัน (PrEP) | รักษาเอชไอวี (ART) (ขณะนี้) |
| วิธีใช้ | ฉีดทุก 2 เดือน | ฉีดทุก 6 เดือน |
| กลุ่มเป้าหมาย | คนที่ยังไม่ติดเชื้อ | ผู้ที่มีเชื้อเอชไอวี |
| กลุ่มยา | Integrase inhibitor | Capsid inhibitor |
หมายเหตุ: ขณะนี้ Lenacapavir ใช้เพื่อรักษาเท่านั้น แต่มีการศึกษาวิจัยอย่างต่อเนื่องสำหรับการใช้เป็น PrEP
เหตุใด Lenacapavir จึงเป็นที่จับตามองในชุมชน LGBTQ+
ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา การดูแลสุขภาพของผู้มีเชื้อเอชไอวี และผู้ที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยง โดยเฉพาะในชุมชน LGBTQ+ ได้รับความสนใจมากขึ้น และหนึ่งในประเด็นที่ถูกพูดถึงอย่างกว้างขวางคือ Lenacapavir — ยาต้านไวรัสเอชไอวี แบบฉีดที่ออกฤทธิ์ยาวนานถึง 6 เดือน ซึ่งไม่เพียงแต่เป็นนวัตกรรมด้านการแพทย์เท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงความเปลี่ยนแปลงด้านความเข้าใจ ความสะดวก และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอย่างแท้จริง
- ลดภาระการใช้ยาเม็ดทุกวัน ในกลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM), หญิงข้ามเพศ และบุคคลที่ใช้ชีวิตร่วมกับเอชไอวี มานาน การต้องกินยาทุกวันเป็นเรื่องที่อาจรบกวนไลฟ์สไตล์ หรือนำไปสู่ความรู้สึกหมดแรงทางใจ การฉีดเพียงปีละ 2 ครั้ง ช่วยคลี่คลายภาระนี้ และเพิ่มคุณภาพชีวิตอย่างชัดเจน
- ปลดล็อกทางจิตใจ ผู้มีเชื้อจำนวนมากรู้สึกว่าการต้องหยิบยาเม็ดขึ้นมากินทุกวัน เป็นการ “เตือนตัวเองซ้ำ ๆ ว่าเป็นผู้ติดเชื้อ”
Lenacapavir จึงถูกมองว่าเป็นทางเลือกที่ช่วยให้ผู้มีเชื้อสามารถอยู่กับสถานะของตนเองได้อย่าง เป็นธรรมชาติ และมีศักดิ์ศรี - เสริมความมั่นใจในชีวิต และความสัมพันธ์ โดยเฉพาะในความสัมพันธ์เชิงบวก/ลบ (serodiscordant relationships) ที่คู่รักคนหนึ่งติดเชื้อ อีกคนไม่ติด การควบคุมปริมาณไวรัสด้วย Lenacapavir ช่วยให้เกิดความเชื่อมั่น และความสบายใจในการใช้ชีวิตร่วมกัน ทั้งในมิติทางเพศ และอารมณ์
- เป็นโอกาสใหม่ของผู้ที่ดื้อยาหลายขนาน ในกรณีผู้ที่รับการรักษามาเป็นเวลานาน และพบว่ามียาต้านที่ใช้ไม่ได้ผลแล้ว Lenacapavir ซึ่งมีกลไกการออกฤทธิ์แตกต่างจากยารุ่นเดิม ๆ จึงกลายเป็นความหวังสำคัญในการควบคุมโรคให้มีประสิทธิภาพอีกครั้ง
ข้อดีของ Lenacapavir สำหรับชุมชน LGBTQ+
| จุดเด่น | เหตุผลที่ตอบโจทย์ LGBTQ+ |
| ไม่ต้องกินยาทุกวัน | เหมาะกับผู้ที่มีไลฟ์สไตล์ยุ่ง ขี้ลืม หรือไม่สะดวกพกยา |
| ลดการตีตรา | ไม่ต้องกินยาต่อหน้าผู้อื่น ลดความกังวลเรื่องการเปิดเผยสถานะ |
| ชีวิตง่ายขึ้น | ฉีดปีละ 2 ครั้ง ไม่ต้องนับเม็ด ไม่ต้องกังวลเรื่องลืม |
| เสริมความมั่นใจทางเพศ | ทำให้คู่รักรู้สึกมั่นใจว่าเซ็กซ์ปลอดภัย และมีคุณภาพ |
อ่านบทความอื่นๆ เพิ่มเติม
- การใช้เพร็พ และเป๊ปในกลุ่ม LGBTQ+ : แนวทางการป้องกันเอชไอวีอย่างมั่นใจ
- การตีตราผู้ติดเชื้อเอชไอวี ความจริงที่วัยรุ่นและ LGBTQ+ ต้องเผชิญ
ไม่ว่าคุณจะเป็นคนที่อยู่กับเชื้อเอชไอวี หรือมีความเสี่ยงสูง Lenacapavir อาจเป็นยาที่จะช่วย ลดภาระการรักษา เพิ่มคุณภาพชีวิต และสร้างอิสระทางสุขภาพ ได้มากขึ้น ในวันที่การดูแลตัวเองไม่จำเป็นต้องซับซ้อนอีกต่อไป LGBTQ+ ทุกคนสมควรได้รู้จัก และเข้าถึงนวัตกรรมแบบนี้อย่างเท่าเทียม
เอกสารอ้างอิง
- World Health Organization (WHO). Long-acting HIV prevention and treatment: New opportunities for people living with and affected by HIV. ข้อมูลเกี่ยวกับยาฉีดแบบออกฤทธิ์ยาว รวมถึง Lenacapavir. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.unaids.org/en/resources/presscentre/featurestories/2022/november/20221101_long-acting-hiv-treatment
- UNAIDS. HIV prevention and care services for key populations. แนวทางการดูแลสุขภาพทางเพศในกลุ่มเปราะบาง รวมถึง LGBTQ+. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.who.int/publications/i/item/9789240052390
- Gilead Sciences. Lenacapavir – A new long-acting option for HIV treatment. ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับ Lenacapavir จากผู้พัฒนา. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.gilead.com/news-and-press/company-statements/lenacapavir-new-treatment-hiv
- HIV Prevention Trials Network (HPTN). Lenacapavir and long-acting HIV PrEP: Early insights. ข้อมูลจากโครงการวิจัยเกี่ยวกับศักยภาพของ Lenacapavir ในการป้องกัน. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.hptn.org/news-and-events/hptn-blog/lenacapavir-and-long-acting-hiv-prep
- กระทรวงสาธารณสุขแห่งประเทศไทย. แนวทางเวชปฏิบัติการดูแลกลุ่มเปราะบางทางเพศและความหลากหลายทางเพศในประเด็น HIV. เว็บไซต์ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://ddc.moph.go.th/uploads/publish/20220420_guideline_LGBTQ_HIV.pdf